Stopień wodny w Malczycach

Odra od dawnych czasów przyciągała człowieka będąc doskonałym miejscem do zakładania osad z uwagi na stały dostęp do wody pitnej i pożywienia, zarówno tego co pływało w rzece jak i zwierząt przybywających do wodopoju. Początkowo osady były zakładane na obrzeżach pradoliny rzeki, która w zależności od jej biegu miała od kilku do kilkunastu kilometrów szerokości, które z czasem zaczęły pełnić rolę obszarów plemiennych, tak jak osady Dziadoszan, którą możemy zobaczyć w Chobieni. Z uwagi na to, że Odra niosła z nurtem wiele drzew, to człowiek zauważył, że może być dobrym środkiem transportu. W związku z tym po pierwszych tratwach jako środkach transportu o małej manewrowności zaczęto dłubać pierwsze łodzie z jednolitej bali drzewa. Pierwsze dłubanki okazały się kluczowe w późniejszych regulacjach rzeki. Wpływ na to miała  szerokość doliny rzeki, w której nurt meandrował, zmieniając co rusz swój przebieg co utrudniało gospodarowanie w jej dorzeczu. Żyzne mady doliny nadodrzańskiej przyciągały różne plemiona słowiańskie, o których wzmianki znajdziecie  w Biuletynie Odrzańskim , tworzące krajobraz kulturowy rzeki, aczkolwiek pierwsze poważne regulacje Odry związane były z przybyciem zgromadzeń zakonów.

Bardzo dużą rolę w rolniczym zagospodarowaniu dorzecza Odry pełniły wielkie zgromadzenia zakonne, zwłaszcza cystersów. Ich też dotyczyły pierwsze regulacje związane z handlem, połowem ryb czy przeprawami przez Odrę – zakonnicy otrzymywali od panujących władców zwolnienia i przywileje. Jako pierwszy, 15 kwietnia 1211 roku wydany został przez księcia wrocławskiego Henryka I dokument nadający cystersom z Lubiąża przywilej zezwalający im raz w roku udawać się na Pomorze statkami po śledzie i dwa razy w roku dwoma statkami do Gubina i Lubusza po sól bez cła. Również zgromadzenie cysterek z Trzebnicy posiadało takie przywileje, np. 29 września 1214 roku książęta pomorscy Bogusław II i Kazimierz II nadali klasztorowi w Trzebnicy szybik solny w Kołobrzegu i zwolnili od ceł statki klasztorne dowożące śledzie. Innym przykładem są przywileje nadane przez Henryka III Głogowskiego klasztorowi magdalenek w Bytomiu Odrzańskim: 15 września 1296 roku książę przyznał im prawo połowu ryb w Odrze10, a 25 września 1300 roku nadał prawo przeprawy przez Odrę.

Źródło: Regulacje rzeki  Odry do 1945 r.  Dariusza Jarosza  w Kronice Odrzańskiej „Odra – warunki naturalne rzeki i jej kształtowanie przez człowieka”

Od tego czasu Odra zaczęła być wykorzystywana jako droga wodna a zmienność stanów wód i naturalne przeszkody zaczęły wymuszać pierwsze  prace hydrotechniczne.  Początkowo były to tylko wały budowane w celu ochrony osad i pól  ale z czasem powstające urządzenia napędzane wodą jak tartaki, młyny skutkowały budową jazów spiętrzających. Budowa urządzeń spiętrzających wodę w poprzek nurtu powodowały powstawanie sporów z żeglarzami, dla których nie przewidywano żadnych przepustów. Sprawy te próbowano uregulować przez królewskie zarządzenia, o których szerzej opisuje Kronika Łęgów Odrzańskich nr 3  i z których niewiele wynikało, kończąc się buntem lokalnych społeczności.

Gród Dziadoszan w Przedmościu

Sytuacja zmieniła się po włączeniu Śląska w granice Prus i nawiedzane przez powodzie obszary nadodrza, które wyrządziły wiele krzywd, zmuszając do zajęcia się uregulowaniem nurtu  przez ówczesne władze. Pierwsze sposoby zwężenia przekroju były realizowane poprzez obsadzanie brzegów wikliną co było nowatorskim rozwiązaniem jak na tamte czasy. W owym czasie rozpoczęto prostowanie wszelkich krzywizn przez przekopy odrzańskich meandrów, co przyczyniło się do wcześniejszego występowania niskich stanów wody.

Na obszarach położonych niżej przyczyniło się to do wcześniejszego występowania niskiej wody. Przekopy zwiększyły spadek i prędkość wody, ale tylko lokalnie, a nie na całej długości rzeki. W wyniku budowy przekopów skrócono bieg rzeki Odry o około 20%, z 1020 km do praktycznie stanu obecnego: 854 km. Od 1742 roku Neuwertz wprowadził również zabezpieczenie brzegów przy pomocy zakładania plantacji wikliny. Wiklina rosła tak szybko, że taki sposób regulacji okazał się bardzo efektywny, tani, skuteczny i bardzo trwały w skutkach. W tym samym okresie podjęto budowę opasek brzegowych‚ stosując naprzemianległe układanie warstw wiązek wiklinowych wraz ze skarpowaniem brzegu i obsadzaniem go faszyną. Była to bardzo nowatorska
metoda jak na tamte czasy.

Źródło: Regulacje rzeki  Odry do 1945 r.  Dariusza Jarosza  w Kronice Odrzańskiej „Odra – warunki naturalne rzeki i jej kształtowanie przez człowieka”

Ruch budowlany na Odrze wzmógł się znacznie pod koniec XIX wieku i był związany z tworzeniem się związków wałowych nad którymi piecze miał regionalny zarząd, który planował i wdrażał do budowy zbiorniki retencyjne i progi piętrzące wodę co w konsekwencji spowodowało kanalizację rzeki na odcinku do Wrocławia zakończone do roku 1945 na śluzie Rędzin.

Śluza Rędzin i stopień wodny widoczny pod mostem drogowym